Nova Varoš je nastala sredinom 16. vijeka i vezuje se za ime Skender-paše Đenovljanina koji je putujući iz Bosne za Istambul (1530), zastao sa pratnjom na zaravni u podnožju planine Zlatar i oduševljen ljepotama ovog šumovitog predjela i opojnim mirisom borovine, naredio da se tu podigne kasaba. Ubrzo je niklo naselje na mjestu današnje Nove Varoši. Nazvano je Skender-pašina Palanka, po svom osnivaču.
Kad je naraslo do blizu 2.000 kuća, „buknu požar i sprži palanku do temelja“ (Evlija Čelebija). Većina stanovnika je ostala tu i podigla novu kasabu koju nazvaše Jeni Kasaba, što na bosanskom znači Nova Varoš. Ovo se desilo u XVII vijeku.
Sve življa trgovina stokom i njenim proizvodima, učinila je da se varoš, na raskrsnici važnih puteva, brzo razvija.
Nova Varos se nalazila na carskom, Carigradskom drumu. U njoj je bila mezilhana (pošta), gdje su se držali odmorni konji i odmarali putnici. Tu se obavljala trgovina izmedju Dubrovnika i Carigrada. O tome postoje svjedočanstva u Dubrovačkim arhivama da su novovaroški trgovci trgovali sa ovim Dubrovačkom republikom, ali i sa Sarajevom, Solunom, Peštom…
U vremenu od 1790.. do 1902. godine, Nova Varoš je pripadala Novopazarskom sandžaku, a potom je od 1902. do 1912. godine bila u sastavu posebnog Sjeničkog sandžaka.
Nova Varoš, prema zapisima ruskog konzula i putopisca Aleksandra Giljferdinga, imala je oko 300 kuća i oko 1.200 stanovnika.
Početkom 19. veka (1809), grad su zauzeli Karađorđevi ustanici, i zapalili ga.
Poslije više okršaja u Prvom i Drugom srpskom, a zatim i u Nevesinjskom ustanku 1875. godine (velika borba u susjednom selu Radoinji), ovoj kraj je 1912. godine nakon Prvog Balkanskog rata ušao u sastav Kraljevine Srbije.
Nova Varoš je tada imala 450 kuća i 2.909 stanovnika.
DŽAMIJA U NOVOJ VAROŠI
Džamija u Novoj Varoši sagrađena je u periodu od 1887. do 1894. godine, na ruševinama stare džamije koju je početkom 16. veka podigao Pervan-beg.
Evlija Čelebija ne pominje džamiju u Novoj Varoši, ali je ranije morala postojati barem jedna džamija ili mesdžid u ovom naselju, koje je predstavljalo važno konačište na značajnom putu,
Bošnjačko stanovništvo naziva džamiju Skender-pašinom, što znači da je na ovom mjestu postojala istoimena džamija, koju je podigao Skender-paša Đenovljanin.
Postojeća džamija je podignuta od priloga građana i velikog priloga Mahmud-paše Bajrovića, najbogatijeg i najutjecajnijeg Pljevljaka svog doba .
Ima pravougaonu osnovu 17,8×13,6 metara. Pokrivena je četvorovodnim krovom koji je prvobitno prekrivala šindra, koja je kasnije zamjenjena sa crijepom. Zidana je od lomlјenog kamena, a potom omalterisana..
Unutrašnjost joj je skromno obrađena. ima mahvil – galeriju.
Ulazna vrata se završavaju lučno, ostali otvori arhitravno.
Do Drugog svjetskog rata imala je drveni minaret koji je kasnije zamijenjen onim od klesanog kamena.
Iznad ulaznih vrata postavlјena je livena ploča posvjećena dobrotvoru džamije Pljevljaku Mahmut-begu Bajroviću, na kojoj je ispisan sljedeći tarih:
„Nema drugog boga osim Allaha, Muhammed je Njegov Poslanik, Ovog Pljevljaka Bajrović Mahmut-agu da Bog učini čestitim u svako doba, kao čovjeka kome nema ravna taj sopstvenik velike dobrote neka je kod boga primljen, jer nije žalio novac i dao ga je u gotovom, Bog dade u srcu ljepotu i rodi se ovako lijepa džamija koju svak vidi. Udji na molitvu sa najljepšim stavom i moli se Bogu i za ovog velikog pomagača jer se rodi ovako lijepa džamija uz njegovu pomoć traži od boga da podrži za vjeru sultana , vjerskog poglavara muslimana, dok tvoje lice pereš za sluge na zemlji, a za njegovu blagodat mo-litvu zahvalnosti odužuj Bogu, sa čistoćom pravde nemoj imati brige i nek te ne obuzima tuga, nemoj djavolu predati dušu 1311 hidžretskeg godine/ 1894 godine.”
Džamija je aktivna na svih pet namaza i nalazi se u centru Nove Varoši.
Posjeduje sljedeće prateće objekte: Gasulhanu, šadrvan i mezaristan.
Esad Rahić
