Širom Turske prigodnim programima danas se obilježava 19. maj, Dan omladine i sporta, što je ujedno i Dan sjećanja na prvog predsjednika moderne Turske Mustafu Kemala Ataturka koji je rođen na današnji dan prije 140 godina. 

Mustafa Kemal Ataturk rođen je prije 140 godina na današnji dan 19. 5. 1881. godine u Solunu, tadašnjem Osmanskom carstvu. Najveću vojnu slavu stekao je predvodeći turske borce u bici na Čanakkaleu. Nakon raspada Osmanskog carstva po završetku Prvog svjetskog rata, Ataturk je predvodio tursku vojsku u oslobodilačkom ratu.

Kao osnivač i predsjednik Republike Turske, zemlju je transformisao u modernu, sekularnu i prozapadnu državu. Umro je 1938. godine u 57. godini života. Ataturk je tokom života zahvaljujući vojnim i političkim sposobnostima dobio svaku bitku u koju je ušao s ciljem jačanja i očuvanja nezavisnosti Turske i svoga naroda.

S 12 godina upisan u vojnu školu u Solunu

Ataturk je osnovno obrazovanje započeo u lokalnoj školi Hafiz Mehmeti Efendije, u skladu sa željom njegove majke Zubeyde, da bi ga otac Ali Riza kasnije prebacio u napredniju školu. Po rođenju je dobio ime Mustafa, a s 12 godina upisan je u vojnu školu u Solunu, gdje je od nastavnika dobio nadimak Kemal (savršen). Od 1896. godine pohađao je Vojnu akademiju u Bitoli, a od 1899. u Istanbulu, završivši je 1905. Ataturk je pored vojnog obrazovanja učio i strane jezike, a časove francuskog jezika je pohađao u Solunu.

Ataturk je 1905. godine poslan na stažiranje u Petu armiju u Damasku gdje je zbog izvanrednih sposobnosti i uspjeha odlikovan posebnom medaljom da bi 1907. bio premješten u sjedište Treće armije u Bitolju u Makedoniji gdje je raspoređen u ogranak štaba u Solunu.

Za vrijeme Balkanskih ratova (1912. – 1913.) u činu majora organizirao je odbranu Dardanela, a nakon toga je postao vojni savjetnik u Bugarskoj, počevši od oktobra 1913. godine. U vrijeme Prvog svjetskog rata, Ataturk je stekao vojni ugled na bojnom polju kod Čanakkalea 1915. godine gdje je uspio odbiti invaziju Saveznika.

Na kavkaskom frontu dobio čin brigadnog generala

Osim toga bio je i na Kavkazu kao zapovjednik Druge kavkaske armije (1916.-1917.). Na kavkaskom frontu 1917. godine dobio je čin brigadnog generala i titulu paše. Pred kraj rata premješten je na palestinski front gdje je bio zapovjednik Šeste armije. Nedugo nakon potpisivanja mira u oktobru 1918. godine vraća se u Istanbul koji je potom napustio kao vojni inspektor s namjerom da zemlju spasi od neprijateljske okupacije.

Ataturk je već tada ubrzano počeo raditi na ujedinjavanju turskog nacionalnog pokreta i izgradnji snažne vojske za odbranu zemlje. Privremenu vladu u Ankari uspostavio je u aprilu 1920. godine, a Velika narodna skupština Republike Turske izabrala ga je 2. maja 1920. za predsjednika vlade.

U odlučujućim bitkama pobijedio grčke snage i oslobodio Izmir

U odlučujućim bitkama kod mjesta Sakarya u augustu 1921. godine i Dumlupinara u augustu 1922. pobijedio je grčke snage te oslobodio Izmir u septembru. U ratu s Grcima 1919. – 1922. odnosi veliku pobjedu, izbacuje grčku vojsku iz Male Azije i time spriječava izvršenje nepovoljnog mirovnog ugovora iz Sevra koji je Grčkoj prepuštao i dijelove Male Azije.

Delegacija Turske je potom 24. jula 1923. godine na konferenciji u Lozani potpisala ugovor, poznatiji kao Ugovor iz Lozane s koalicijom Antante (Velika Britanija, Francuska, Italija, Japan, Grčka, Rumunija i Jugoslavija). Njime su poništene po Tursku veoma nepovoljne odredbe prethodnog mirovnog ugovora u Sevru (1920.) koji Velika narodna skupština Turske nije prihvatila. Ovim ugovorom su izvršene teritorijalne ispravke (Turskoj je vraćena istočna Trakija s Edirneom i Anadolija s Izmirom), a država je dobila sadašnje granice.

Nakon rata za nezavisnost, Velika narodna skupština Turske je na zasjedanju 29. oktobra 1923. godine proglasila Republiku, a Mustafa Kemal je proglašen za njenog prvog predsjednika. Ataturk je do svoje smrti 1938. godine četiri puta zaredom biran za predsjednika, čime je najduže obnašao tu državničku dužnost.

Velika narodna skupština dala mu prezime Ataturk

Kasnije 1934. godine Velika narodna skupština zakonom mu daje prezime Ataturk, koje doslovno znači “otac Turaka”, u znak zahvalosti za sve ono što je učinio za turski narod, dok je drugima zabranjena upotreba ovog prezimena.

Na Mustafu Kemala Ataturka je 14. juna 1926. godine u Izmiru planiran atentat, ali je na vrijeme spriječen. Naručioci pokušaja atentata uhapšeni su potom u Izmiru.

Ataturk je 1933. godine pokrenuo Petogodišnji industrijski plan kako bi ublažio posljedice svjetske ekonomske krize iz 1929. godine i ubrzao razvoj zemlje. U istom periodu poduzeo je važne korake u oblasti vanjske politike kao što su ulazak u tadašnju Ligu naroda, potpisivanje Balkanskog pakta i inicijativa poput Konvencije iz Montreuxa i Sadabad pakta, kojima je Turska postala važan akter u regiji i svijetu.

Poduzeo revolucionarne korake za napredak i nezavisnost zemlje

Njegovo ime ostat će upamćeno ne samo kao zapovjednika koji je uspješno vodio rat za nezavisnost Turske, već i kao genijalnog državnika koji je u svojih 57 godina života poduzeo revolucionarne korake za napredak i nezavisnost svoje zemlje i naroda. Mustafa Kemal Ataturk, čije ime je zbog njegove vojne i političke genijalnosti ispisano zlatnim slovima u turskoj i svjetskoj historiji, preminuo je u palati Dolmabahce 10. novembra 1938. godine.

Kovčeg s njegovim tijelom, umotan u zastavu Republike Turske, u velikoj svečanoj sali palate Dolmabahce tokom tri dana bio je izložen za posjete građana. Potom je 20. novembra prebačen u Ankaru gdje je 21. novembra privremeno sahranjen u Etnografskom muzeju. Sve države svijeta su na sahranu poslale svoje predstavnike, a prisustvovali su čak i strani generali koji su se borili protiv Ataturka u Bitci kod Čanakkalea i drugim velikim bitkama. Ataturkovo tijelo prebačeno je u mauzolej Anitkabir 10. novembra 1953. godine, na 15. godišnjicu njegove smrti.

Obilježavanje 19. maja u Turskoj

U Turskoj se 19. maj obilježava kao Dan omladine i sporta, što je ujedno i Dan sjećanja na prvog predsjednika moderne Turske Mustafu Kemala Ataturka.

Planirane manifestacije ove se godine održavaju u skladu s preporukama u vezi s pandemijom COVID-19, a ministar omladine i sporta Mehmet Muharrem Kasapoglu predvodi delegaciju na polaganju vijenca u Anitkabiru, mauzoleju Mustafe Kemala Ataturka u Ankari.

Poruku u povodu ovog praznika upućuju brojni zvaničnici Turske, a zatim slijedi svečano obraćanje turskog predsjednika Recepa Tayyipa Erdogana.