Piše: Esad Rahić
Država Turaka Seldžuka (na arapskom Al-e-Saljuq znači Kuća Seldžuka) koja je vrlo brzo prerasla u Seldžučko carstvo bila je jedna heterogena politička tvorevina sastavljena od Turaka i Perzijanaca, gdje su prvi činili vladajuću elitu a drugi kulturnu i vjersku. Turci koji su vladali u periodu ranog carstva potjecali su od Oguza, zapadnog turskog naroda iz centralne Azije u blizini Aralskog mora.
U svom najvećem obimu Seldžučko carstvo kontroliralo je široko prostranstvo, počevši od zapadne Anadolije preko Levanta do Hindu Kuša na istoku, i od centralne Azije do Perzijskog zaljeva na jugu.
Carstvo Turaka Seldžuka osnovali su Tugril Beg (990-1063) i njegov brat Čagri beg (989-1060) i to 1037. godine. Iz svoje postojbine blizu Aralskog mora, Seldžuci su prvo napredovali ka središtu Perzije, da bi na kraju osvojili Bagdad i Istočnu Anadoliju. Ovdje su Seldžuci pobjedili u Bitci kod Mancikerta 1071. godine (što je jedna od najbitnijih bitaka u historiji srednjevjekovnog ratovanja), trijumfovali nad Bizantijskim carstvom, što je na kraju bio i razlog za oraganiziranje prvog Krstaškog pohoda.
Seldžuci su ujedinili rascepkani pejzaž islamskih državica na istoku i igrali veliku ulogu u suprostavljanju zapadnjačkim osvajanjima tokom Prvog i Drugog krstaškog pohoda. Turci su gotovo u potpunosti prihvatili visoku perzijsku kulturu, i prenosili je dalje drugim narodima i kulturama.
Turci Seldžuci pod vođstvom Tugrila i Čagrija na teritoriji Perzije sukobili su se sa vojskom dinastije Gaznavida. Sukobi su na početku bili neizvjesni ali su Turci uspjeli da osvoje dva grada, Merv i Nišapur. 1040.godine odigrala se odlučujća bitka između turskih i perzijskih snaga kod Dandanakana, gde su Seldžuci trijumfovali, čime je veći dIo zapadnih teritorija Perzije pripao Turcima.
- godine Turci već ulaze na teritoriju Bizantije, oko Kavkaza. Ujedinjena vojska Bizantinaca i Gruzijaca suprostavila se Turcima u Bitci kod Kapetroua ali bez većeg uspjeha. Nakon ove bitke granične zemlje između Bizantije i Perzije ostale su u stanju krajnje uništenosti i opustjelosti. Turski zapovjednik Ibrahim vratio je u Perziju oko 100.000 robova i veliko opljačkano blago na leđima desetina hiljada kamila. 1055. godine Tugril je osvojio Bagdad i tako praktično ujedinio islamski svijet.
Alp Arslan, sin Čagri bega, znatno je proširio Tugrilove posjede, dodajući Jermeniju i Gruziju 1064. godine i vršeći invaziju na Bizantiju 1068. godine, od koje je oteta gotovo čitava Anadolija. Arslanova odlučujuća pobjeda u Bitci kod Mancikerta 1071. godine definitivno je dovela do masovnih naseljavanja turskih naroda u Anadoliji gdje će oni ostati do današnjih dana, ali takođe i uvela Turke u Evropu.
Iako su Gruzijci uspjeli da se spasu od Alp Arslanove invazije tako što su se utvrdili u jednom manjem regionu. Međutim, kako su se bizantijske snage povukle iz Anadolije, Gruzijci su ostali pod direktnim udarom Seldžuka. 1073. godine seldžučki emiri Ganja, Dvin i Dmanisi napali su Gruziju ali su ih branioci oštro odbili i čak povratili tvrđavu Kars. Seldžuci su međutim vrlo brzo izvršili odmazdu i porazili Gruzijce kod Kveliitsika.
Arp Arslan je omogućio svojim generalima da podjele bizantijsku Anadoliju na emirate pod njegovom vrhovnom vlašću. Jedan od značajnijih emirata ili sultanata kako su se drugačije zvali bio je Rumski sultanat u središtu Anadolije, oko današnje Ankare.
Alp Arslanov nasljednik. Malik Šah, uveo je instituciju dva vezira, koji su bili rodom Perzijanci. Država Seldžuka širila se na sve strane, sve do Kine na istoku i Bizantije na zapadu. Tokom njegove vlasti Carstvo Seldžuka dostiglo je svoj zenit. 1076. godine. Malik Šah upao je u Gruziju i uništio mnoga naselja. Od tog doba Gruzijci plaćaju ogromne sume ratnog danka Turcima kako ih ovi ne bi u potpunosti uništili.
Moć Seldžuka u velikoj mjeri nasljedila je slavu i kulturu Sasanidske Perzije, i prostirala se upravo na teritorijama Iraka i Irana, Anadolije, Sirije, centalne Azije i Afganistana, baš kao i stara Perzija. Kada je Malik šah preminuo 1092. godine carstvo su podjelili njegov brat i četvorica sinova. U Anadoliji ga je naslijedio Arslan I koji je osnovao Sultanat Rum, a u Siriji njegov brat Tutuš I. U Perziji ga je naslijedio sin Mahmud I. U ostalim dijelovima carstva, naročito u onim udaljenim od centra, i dalje su vladali stari perzijski, levantski ili anadolski kneževi.
Veliki udarac Turcima Seldžucima nanijeli su Krstaški ratovi i brojne osvajačke horde sa zapada, čime je sukob između istoka i zapada na teritoriji Bizantije postao sukob između vjera, kršćanstva i islama. U periodu od 1150. do 1250. godine carstvo Turaka Seldžuka je opadalo u moći da bi na kraju propalo u invaziji Mongola oko 1260. godine. Mongoli su podijelili Anadoliju u emirate. Na kraju će jedan od novonastalih emirata, Osmanski, pokoriti sve ostale, što označava početak nove još moćnije turske imperije.
