Bijeljina, april 1992. godine – Grad prepušten zločincima
Prvi dani aprila 1992. godine ostaju upisani u historiju Bosne i Hercegovine kao početak krvave agresije i brutalnih zločina nad bošnjačkim stanovništvom. Bijeljina, grad u sjeveroistočnoj Bosni, prva je pala pod udar srpskih paravojnih formacija predvođenih zloglasnim Željkom Ražnatovićem Arkanom. Njegova Srpska dobrovoljačka garda, poznata kao “Tigrovi”, provela je neviđen teror nad civilnim stanovništvom, ostavljajući za sobom desetine ubijenih i stotine protjeranih.
Početak krvoprolića
Noć između 31. marta i 1. aprila 1992. godine bila je uvod u haos i strah koji će zavladati Bijeljinom. Eksplozija u kafiću kod autobuske stanice, izazvana bombom koju je bacio Aleksandar Zekić, označila je početak sukoba. Već narednog jutra Arkanovi Tigrovi ulaze u grad, preuzimaju kontrolu i započinju sistematski teror nad Bošnjacima.
Ubijanja su bila nasumična – žrtve su bile oni na koje su prstom pokazale komšije. Najmanje 48 civila ubijeno je u prvim danima, a tijela su ostavljena na ulicama. Ubijalo se bez suđenja, bez ikakvog razloga osim etničke pripadnosti.
Zločini bez kazne
Arkanovi zločinci divljali su Bijeljinom pod direktnim komandama Marka Pejića, poznatog kao Peja Ciganin, Nebojše Đorđevića Šuce, te drugih pripadnika srpskih paravojnih jedinica. Njihov cilj bio je stvaranje straha i potpunog etničkog čišćenja grada.
Na prvi dan Bajrama, 4. aprila, Bijeljina je bila potpuno pod kontrolom Arkanovih snaga. Na minaretu jedne od džamija postavljena je srpska zastava – simbol brutalnog “oslobođenja” koje su proslavljali zločinci.
Pljačke, silovanja i ubistva nastavljena su i narednih mjeseci. Bošnjaci su hapšeni i odvođeni u logore, među kojima je najzloglasniji bio logor Batković. Ovdje su, u neljudskim uslovima, zarobljeni civili mučeni, tjerani na kopanje rovova i korišteni kao živi štit na prvim linijama fronta. Više od 100 logoraša je ubijeno, a hiljade njih je prošlo kroz neviđenu torturu.
Fotografije koje su obišle svijet
Dok su se u Bijeljini odvijali nezamislivi zločini, američki fotoreporter Ron Haviv zabilježio je neke od najpotresnijih prizora rata u BiH. Njegove fotografije, na kojima Arkanovi Tigrovi šutiraju i likvidiraju ubijene civile na ulicama, obišle su svijet i postale simbol bosanske tragedije. Ove slike kasnije su korištene kao dokaz na međunarodnim sudovima.
Pravda za žrtve?
Iako su brojni svjedoci potvrdili monstruozne zločine, mnogi od izvršilaca nikada nisu odgovarali pred licem pravde. Haški tribunal optužio je Arkanove snage za ratne zločine, ali je Ražnatović ubijen 2000. godine u Beogradu, prije nego što mu je suđeno.
Jedina presuda za zločine u logoru Batković izrečena je stražaru Gligoru Begoviću, koji je pred Sudom BiH osuđen na 10 godina zatvora.
Međutim, zločini počinjeni u Bijeljini uključeni su u presude nekim od najviših političkih i vojnih lidera bosanskih Srba – Radovanu Karadžiću, Ratku Mladiću, Momčilu Krajišniku i Mići Stanišiću. Biljana Plavšić, koja je kao dio rukovodstva RS-a lično zahvalila Arkanu na “oslobađanju” Bijeljine, priznala je učešće u etničkom čišćenju i odslužila kaznu od 11 godina zatvora.
Sjećanje na žrtve
Danas, 33 godine kasnije, preživjeli i porodice ubijenih i protjeranih još uvijek čekaju potpunu pravdu. Bijeljina, nekada multietnički grad, postala je mjesto sjećanja na jedan od prvih i najkrvavijih zločina u ratu u Bosni i Hercegovini.
I dok sudski procesi možda nikada neće obuhvatiti sve odgovorne, historija će pamtiti krvavi april ’92. i nevine živote izgubljene u brutalnoj agresiji na Bijeljinu.
